Choroba Alzheimera jest nieuleczalną, neurodegeneracyjną chorobą mózgu, prowadzącą do zaburzeń pamięci, zachowania i codziennego funkcjonowania. Przyczyną tych zaburzeń jest zanik komórek nerwowych w określonych obszarach mózgu, jednak do dziś nie są znane czynniki, które je wywołują. Jedyne znane metody leczenia mają charakter wyłącznie objawowy – umożliwiają spowolnienie jej przebiegu i łagodzą niektóre objawy.
Kilkanaście lat temu prof. dr hab. Barbara Malawska – pracownik naukowy z Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, skierowała swoje zainteresowania badawcze na poszukiwanie bioaktywnych cząsteczek, które w przyszłości mogłyby znaleźć zastosowanie jako skuteczne leki w powstrzymaniu procesów neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera.
– Choroba jest bardzo złożona i wieloczynnikowa, stąd pomysł, aby do poszukiwań nowych bioaktywnych związków zastosować strategię projektowania cząsteczki wielofunkcyjnej, która będzie odpowiedzialna za ingerencje w różne zaburzone mechanizmy towarzyszące chorobie – tłumaczy naukowiec.
Projekt jest multidyscyplinarny i obejmuje zastosowanie metod projektowania komputerowego, syntezę chemiczną oraz testy biochemiczne i farmakologiczne. Polega on na zaprojektowaniu, a następnie otrzymaniu oryginalnych związków organicznych, które obdarzone byłyby właściwościami biologicznymi wpływającymi na procesy leżące u podstaw chorób związanych z utratą pamięci i funkcjami poznawczymi.
– Projektujemy strukturę nowego związku chemicznego, następnie syntetyzujemy taką cząsteczkę, która zawiera w sobie fragmenty strukturalne odpowiedzialne za kilka możliwych mechanizmów działania, przez co czynniki chorobotwórcze są atakowane w kilku miejscach – dodaje naukowiec.
Prof. Malawska podaje, że od 2003 roku nie wynaleziono żadnego nowego leku na chorobę Alzheimera, poszukiwane są także szczepionki, zaś prowadzone do tej pory badania kliniczne nie wykazały skuteczności nowych substancji lub też charakteryzowała je duża toksyczność.
Uczona, która w swojej wieloletniej pracy naukowej zajmuję się poszukiwaniem związków bioaktywnych, podkreśla potrzebę szerokich badań ukierunkowanych także na poszukiwanie biomarkerów, które pozwolą w prostych badaniach laboratoryjnych na dokładną diagnozę, na wczesnym etapie choroby, co jest niezwykle istotne z punktu widzenia skutecznej terapii.
Obecnie cząsteczki potencjalnych leków dochodzą do III fazy badań klinicznych i okazuje się, że są nieskuteczne – i tutaj upatruje się przyczyn w tym, że prawdopodobnie choroba rozwija się znacznie wcześniej, pierwsze niewidoczne symptomy choroby pojawiają się nawet 20 lat wcześniej. Dlatego tak ważna jest jak najwcześniejsza diagnoza i rozpoczęcie adekwatnego leczenia – podkreśla prof. Malawska.
Prace nad projektem trwają od 2 lat. – Na dzień dzisiejszy mamy ciekawe wyniki. Otrzymaliśmy już nowe substancje, które spełniają nasze oczekiwania i mają zakładaną przez nas aktywność biologiczną, nie mamy jeszcze potwierdzenia w badaniach na zwierzętach. Do tej pory opublikowaliśmy rezultaty części wykonanych badań. Mogę tylko powiedzieć, że wyniki, jakie otrzymaliśmy są ciekawsze niż zakładaliśmy – cieszy się nasza rozmówczyni.
Badania nad projektem pt.” Wielofunkcyjne inhibitory beta-secretazy o właściwościach hamujących agregację neurotoksycznego peptydu beta-amyloidu i białka tau._x000D_ ” (nr grantu: nr UMO-2016/21/B/NZ7/01744) są finansowane przez Narodowe Centrum Nauki.
Jadwiga Pasiut
