Rozmowa z dr. Pawłem Kuchem, p.o. dyrektorem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Wiele się obecnie mówi o konieczności zielonej transformacji. W jakim miejscu, jako kraj, znajdujemy się obecnie w tym zakresie?
Polska od 1989 roku nie zbudowała całościowej koncepcji rozwojowej systemu energetycznego, a obecny system energetyczny, oparty o węgiel i wielkie fabryki energii i ciepła, został zaprojektowany jeszcze w latach 70. Jest to system kosztochłonny, o niskiej sprawności wytwarzania. Wymaga on poważnej modernizacji i przebudowy. Wśród palących problemów polskiej energetyki można wymienić również wysokie i stale rosnące koszty, jakie ten system generuje dla mieszkańców. Wyzwań jest więc niemało. Potrzebujemy nowych technologii, które zapewnią stabilność systemu. Dlatego warto wykorzystać potencjał i pomysły polskich innowatorów.
Wspomniał Pan o pomysłach polskich innowatorów – czy są w stanie zapewnić trwałą zmianę?
Kieruję Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), które jest kluczową z perspektywy rozwoju gospodarczego Polski instytucją. Jesteśmy hubem zmian technologicznych, w dużej mierze dotyczących energetyki, czyli sektora wymagającego ogromnych zmian. Perspektywa NCBR jest o tyle specyficzna, że to właśnie u nas i z naszym wsparciem powstają technologie, które mają umożliwić przeprowadzenie zielonej transformacji naszej gospodarki. Nie na darmo mówimy, że przyszłość dzieje się u nas. Koncepcyjna praca nad nimi rozpoczęła się wręcz jeszcze przed ogłoszeniem założeń Europejskiego Zielonego Ładu. Nie czekaliśmy aż rynek sam się „zazieleni”. Rzuciliśmy wyzwania, wciągnęliśmy – jak najbardziej w pozytywnym tego słowa znaczeniu – przedsiębiorców w technologiczną rywalizację i dzięki temu już dziś zbieramy pierwsze owoce naszych działań. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju zamawia technologie, aby pobudzić rynek do potrzebnych z punktu widzenia państwa zmian w określonych obszarach, takich jak energetyka. Jest nim także budowa gospodarki obiegu zamkniętego. Dlatego uważam, że zdecydowanie mamy szansę na taką zmianę, a co więcej – już nad nią pracujemy.
Obecna sytuacja na rynku gazowym i energetycznym jest dosyć niepewna. Czy jesteśmy gotowi na rewolucję i nowe szanse dla Polski?
Zdecydowanie tak – na wyzwania związane z transformacją energetyczną patrzymy jak na szansę dla polskich firm, a innowatorzy odpowiadają na nasze propozycje z entuzjazmem. Rola Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w przeprowadzeniu transformacji energetycznej jest coraz bardziej zauważana ze względu na nowy rodzaj naszej aktywności. Skupiamy się dziś na realizacji dziewięciu przedsięwzięć badawczych wpisujących się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu, a finansowanych dzięki środkom Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój.
W jaki sposób?
Od jesieni 2020 roku ogłaszaliśmy kolejne przedsięwzięcia, stawiając rynkowi konkretne cele i wyzwania, zbieżne z ogłoszonymi przez Komisję Europejską zielonymi priorytetami. Należą do nich m.in. budowa gospodarki obiegu zamkniętego, zapewnienie dostępu do czystej energii czy energooszczędnych domów. Przedsięwzięcia te prowadzimy na podstawie naszej autorskiej strategii Sapera Innowacji, nagrodzonej w Europie, przy zastosowaniu metody zamówień przedkomercyjnych. W ramach tych przedsięwzięć zainwestowaliśmy dotąd w realizację kilkudziesięciu demonstratorów technologii.
Jakie to technologie?
Nasze przedsięwzięcia mają na celu opracowanie rozwiązań, w których efekcie w Polsce powstaną: nowoczesne, energooszczędne budynki dla rodzin i seniorów, oczyszczalnie, które zamiast ścieków produkują surowce, bezodorowe biogazownie, systemy domowej retencji, magazyny energii elektrycznej oraz ciepła i chłodu, systemy wentylacji rozproszonej dla szkół i domów, ciepłownie oraz elektrociepłownie maksymalnie wykorzystujące odnawialne źródła energii.
Może Pan podać konkretny przykład?
Chociażby pod koniec listopada w Brodach Poznańskich zorganizowaliśmy spotkanie, które odbiło się szerokim echem w branży biogazowej. Pokazaliśmy pierwsze efekty prowadzonego od ponad dwóch lat przedsięwzięcia „Innowacyjna biogazownia”, mającego ogromny potencjał wdrożeniowy. Polska ma szansę na wyspecjalizowanie się w produkcji biometanu. Ponad 40 proc. zużywanego przez Polskę gazu ziemnego zastąpione może zostać produkowanym na krajowym podwórku paliwem gazowym – biometanem. Branża mocno docenia przede wszystkim to, że nasza biogazownia przełamuje opór społeczny ze względu na wymagania postawione wykonawcom, takie jak bezodorowość. Poza tym instalacja ta ma być uniwersalna i odznaczać się stabilnością pracy oraz samowystarczalnością energetyczną.
Wiele dziedzin naszego życia, chociażby w zakresie korzystania z zasobów naturalnych, wymaga zmiany myślenia.
To prawda, celem Zielonego Ładu jest to, aby wpływ naszego codziennego funkcjonowania dla środowiska naturalnego był neutralny lub nawet korzystny. Aby to osiągnąć, musimy zmienić sposób, w jaki korzystamy z zasobów naturalnych, takich jak woda, energia słoneczna, powietrze, nie mówiąc o dekarbonizacji. W NCBR rozwijamy więc technologie, które umożliwią te zmiany w różnych aspektach życia społeczeństwa.
Czy nasze społeczeństwo jest gotowe na zmianę?
Uważam, że tak, zwłaszcza, jeśli ta zmiana bezpośrednio przełoży się na jakość życia. Obrazując to kolejnym przykładem – rozwijamy technologie, dzięki którym gospodarstwa domowe będą mogły efektywnie oszczędzać energię. W ramach przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” powstaną modelowe budynki o standardzie plusenergetycznym, które będą zapewniać nam ciepło i energię elektryczną w taki sposób, by nie szkodzić środowisku i nam samym. Zamieszkają w nich rodziny i seniorzy. W budynkach, budowanych w kilka miesięcy w technologii modułowej, zainstalowane będą filtry HEPA, które poprawią jakość powietrza, a ciepło zostanie zapewnione bez potrzeby spalania czegokolwiek. Korzyści odczują więc wszyscy, nie tylko lokatorzy, ale i otoczenie. Lokatorzy takich budynków nie będą musieli martwić się cenami prądu, ponieważ wytworzą one więcej energii, niż zużywają jej ich mieszkańcy. Prototypowe budynki powstają w Mysłowicach, Rumi, Włocławku oraz Żywcu.
Jakie są najbardziej palące potrzeby sektora energetyki? Od czego powinniśmy zacząć?
Myśląc o tym, co dziś jest najistotniejsze dla transformacji polskiej energetyki warto zdecydowanie wskazać na takie obszary jak obniżenie energochłonności budynków, budowa lokalnych autonomicznych sieci OZE, biometan dla energetyki, modernizacja ciepłownictwa systemowego, elektryfikacja transportu, obniżenie energochłonności procesów przemysłowych czy zbudowanie bazy produkcyjnej dla energetyki przyszłości. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju myślimy o energetyce w sposób całościowy: od poziomu jednostki, przez lokalne wspólnoty samorządowe, aż po energetykę krajową. I tak projektujemy nasze programy.
A przeszkody?
Wokół Zielonego Ładu narosło wiele mitów. Że się nie da, że za szybko. Należy się z nimi rozprawiać. Po pierwsze da się, co pokazują chociażby nasze przedsięwzięcia. A po drugie, musimy zdać sobie sprawę, że niezależnie od temperatury debaty publicznej, oczywistych kontrowersji, jakie budzą zawsze tak głębokie zmiany, one tak czy inaczej staną się faktem. Wyścig technologiczny w tym zakresie już trwa. Tylko od nas zależy, w którym miejscu nowej zielonej gospodarki się znajdziemy. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju nie przespaliśmy tego momentu.
Dziewięć przedsięwzięć już jest w toku. Co dalej?
Mamy doświadczenie we wspieraniu innowacji w energetyce. Planując nasze inicjatywy, wspierające realizację strategii Zielonego Ładu, rozmawiamy z rynkiem, konsultujemy nasze plany i na tej podstawie podejmujemy konkretne działania, od początku nastawione na wdrażanie i komercjalizację polskich technologii. W efektywny sposób wykorzystujemy środki krajowe i środki z Funduszy Europejskich. Już teraz szykujemy kolejne przedsięwzięcia, trwają w nich konsultacje rynkowe. Jednym z nich jest postępowanie, w którym planujemy opracowanie i zademonstrowanie działania nowoczesnych pomp ciepła dla domów i budynków użyteczności publicznej, w ramach którego zostaną ogłoszone cztery konkursy. Cały czas działamy, aby transformacja energetyczna stała się faktem, a nie pobożnym życzeniem.
Seria przedsięwzięć badawczych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju wpisujących się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu finansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Program Inteligentny Rozwój.
